Od egzekucji „żołnierza wyklętego” Stanisława Sojczyńskiego „Warszyca”, wykonanej 19 lutego 1947 roku w Łodzi, na podstawie wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego upłynęło ponad sześćdziesiąt lat.
W 10 lat po niej na temat „Warszyca” ukazał się cykl artykułów znanego w PRL-u literata Zbigniewa Nienackiego. To właśnie Nienacki odpowiada za wizerunek „krwawego watażki”, jaki przez lata przypisywano Sojczyńskiemu. W niezwykle sugestywnej relacji z ataku w Radomsku pisał m.in.: „Na ulicach miasta szaleją oddziały egzekucyjne «Warszyca», starając się schwytać i zamordować członków partii. Lecz ci, którzy mieli być zabici, jak w «nocy św. Bartłomieja» – albo byli w terenie na akcji przeciw bandom, albo zdołali uciec, uchronić się przed śmiercią”. W opublikowanych artykułach roi się oczywiście od kłamstw. W rzeczywistości „Warszyc” stanowił zaprzeczenie osoby, na którą chciano go wykreować w PRL. Nie miał w sobie nic z okrutnego watażki mordującego bez litości dzielnych budowniczych nowego porządku, choć fałszywy jest również obraz romantycznego i szalonego w swej odwadze dowódcy, zawarty w „hagiograficznych” niemal publikacjach z minionych lat.
Tym cenniejszy jest fakt, że Stanisław Sojczyński, najbardziej znany właśnie pod pseudonimem „Warszyc”, w końcu doczekał się rzetelnej biografii, bez skłonności do przesady w żadną stronę. Autor – Tomasz Toborek – przeprowadził wnikliwą kwerendę by zbudować portret człowieka, nie bohatera, który świadomie wybrał bardzo ryzykowną drogę nie godząc się na programową sowietyzację Polski.
Kapitan Stanisław Sojczyński, kawaler orderu Virtuti Militarii – najwyższego polskiego odznaczenia bojowego – był i pozostał do końca życia przede wszystkim patriotą i żołnierzem. Najpierw walczył w szeregach Wojska Polskiego, potem Armii Krajowej, a wreszcie dowodził założonym przez siebie Konspiracyjnym Wojskiem Polskim (KWP). Po zakończeniuII wojny światowej nie od razu zdecydował się na kontynuowanie konspiracji i zbrojną walkę. Najpierw ukrywał się, obserwując rozwój sytuacji po wkroczeniu Sowietów. Jednak już trzy dni po ich pojawieniu się w Radomsku był ścigany.
W toczącej się dyskusji na temat sensu dalszej walki argumentem przeciwko tym, którzy zdecydowali się na pozostanie w konspiracji, jest ich brak realizmu. Czy jednak na pewno więcej realizmu mieli ci, którzy zdali się na łaskę i niełaskę komunistycznych władz? Trudno przecież znaleźć wśród dowódców AK takich, którym nowa władza pozwoliła wrócić do normalnego życia. Represje dotykały bowiem także tych, którzy zdecydowali się na ujawnienie, lub nawet współpracowali z komunistami.
Sam „Warszyc” komentował swoją decyzję o niezaprzestaniu walki, gdy wiosną 1945 roku tworzył KPW m.in. tak: „Straszny to był okres, te pierwsze dni, tygodnie i miesiące «niepodległości»: do głosu doszły wszelkiego rodzaju szumowiny i wykolejeńcy, obywateli ofiarnych, statecznych i rozumnych zmuszono terrorem do bierności i milczenia, najwięcej krzyczeli i pisali ci, którzy za główny cel postawili sobie robienie kariery, albo bezcześcili przedtem pracę w konspiracji trudnieniem się bandytyzmem i złodziejstwem, albo przyziemni oportuniści, albo ci, którzy zhańbili się służalczością wobec okupanta niemieckiego”.
Jego poglądy radykalizowały się z czasem, ale do końca dbał o zachowanie zasad i ideałów, co z kolei wyraził następująco, już po aresztowaniu: „Dziś, kiedy byle męt społeczny jest oficerem, a im większy szuja, tym dość często otrzymuje wyższą rangę, najwyższym odznaczeniem jest przeświadczenie, że jest się człowiekiem zasad i honoru, wiernym synem Ojczyzny”..
Wprawdzie historia KWP nie zakończyła się wraz ze śmiercią „Warszyca”, ale kontynuatorzy jego działalności nie nawiązali do sukcesów, które osiągnął Sojczyński. I nie chodzi tu o zupełnie inne warunki działalności, ale raczej sposób dowodzenia, umiejętność docierania do żołnierzy, charyzmę i autorytet.
