Zanim przejdziemy do omówienia spraw związanych z powołaniem do życia dla wcielonych dekretem Hitlera z dn. 8 października 1939 r. ziem państwa polskiego do Rzeszy Niemieckiej organu Niemieckiej Listy Narodowościowej, warto chociaż w krótkiej syntezie omówić szereg istotnych zagadnień, które legły u podstaw tego kroku. Na pierwszy plan wysuwa się głównie eksterminacyjna polityka okupacyjna władz wszystkich szczebli wobec przodujących warstw społeczeństwa polskiego na obszarze właśnie owych ziem, która z całą ostrością wystąpiła przede wszystkim na ziemi pomorskiej. Krwawy terror przybierał krwawe rozmiary. Miejscem masowych egzekucji jest również „Dolina Śmierci” w pobliżu Chojnic i las pod Łukowem koło Czerska. W okresie od września 1939 r. do stycznia 1940 r. ginie z rąk okupanta około 40 tys. Polaków. Dane z tego samego okresu dla poznańskiego łódzkiego zamykają się cyfrą 10,5 tys. zamordowanych, natomiast dla Śląska 2 tys. 2 listopada 1939 r. krwawy wielkorządca tzw. okręgu Gdańsk – Prusy Zachodnie – Albert Forster oświadczył, że celem jego będzie ziemię tę całkowicie zniemczyć, tak, że za 5 lat nie usłyszy się jednego słowa polskiego. Trzeba teraz twardo i bezwzględnie przystąpić do czystki. Zanim jednak Forster wypowiedział się o celach jego polityki wobec ludności polskiej, głos zabrał kierownik „SD” i Einsatzkomando SS Sturmbahnführer dr Reder. W wydanej przez niego dla podległych jednostek SD i SS czytamy: „Zgodnie z życzeniem Führera mają w krótkim czasie z Pomorza powstać Prusy Zachodnie. Dla wykonania tego zadania konieczne są następujące poczynania:
1) Fizyczna likwidacja wszystkich tych polskich elementów, które:
a) w przeszłości w Polsce występowały w jakichkolwiek rolach kierowniczych,
b) w przyszłości mogły przejąć rolę przywódców oporu,
2) wysiedlenie z Prus Zachodnich względnie przesiedlenie wszystkich miejscowych Polaków oraz Polaków z byłej Kongresówki.
Wymienione wyżej poczynania są do realizacji od samego początku. Równolegle z procesem eksterminacji przodujących warstw ludności polskiej na Pomorzu przystąpiły władze hitlerowskie różnych szczebli i kompetencji do opracowania kierunków polityki ludnościowej na wcielonych terenach. Dr Wezel i dr Hecht urzędnicy zatrudnieni w Urzędzie do Spraw Polityki Rasowej Trzeciej Rzeszy opracowali memoriał, noszący datę 25 listopada 1939 r. zatytułowany „Traktowanie ludności byłych obszarów polskich z punktu widzenia polityki rasowej”. Memoriał ów stawiał przed administracją okupacyjną następujące zadania:
1) zupełne zniemczenie tej części ludności, która będzie się do tego nadawała
2) usunięcie czy też likwidację ludności nie nadającej się do zniemczenia
3) osiedlenie Niemców na terenach zdobytych. Podobne założenia stawiał w opracowanym przez siebie dokumencie Heinrich Himmler, a także adwokat bydgoski Breitkopf.
Teoretyczne założenia polityki ludnościowej na ziemiach wcielonych do Rzeszy znalazły swój praktyczny wyraz w utworzeniu urzędu Komisarza Rzeszy do spraw umocnienia niemczyzny mocą rozporządzenie Hitlera z dn. 7 października 1939 r. Pełnomocnikiem Himmlera na obszar okręg Gdańsk – Prusy Zachodnie mianowany został Albert Forster. Równocześnie przy namiestniku okręgu utworzony został Urząd Wyższego Dowódcy SS i Policji, który aczkolwiek bezpośrednio podlegał namiestnikowi, to instrukcje do działalności w zakresie germanizacji ludności polskiej otrzymywał przez namiestnika od Komisarza Rzeszy. W ustanowieniu Komisarza Rzeszy do umocnienia niemczyzny, widzieć też należy tam czynnik, który zadecydował o nadaniu polityce ludnościowej na obszarach wcielonych nowego kierunku, którego realizacja miała nadać tym ziemiom piętno ziemi z ludnością prawie niemiecką. Przeprowadzona 11 listopada 1939 r. wstępna selekcja wykazała, że tych, których bez zastrzeżeń można zaliczyć do narodowości niemieckiej i nadania statusu „Volksdeutscha” była liczebnie mała. Np. dla powiatu chojnickiego według spisu z grudnia 1940 było „Volksdeutschów” 10.697, a łącznie wszystkich Niemców przybyłych z Rzeszy i repatriantów z obszaru Związku Radzieckiego wraz z „VD” 12.225, podczas gdy ludności polskiej było wówczas w powiecie 69.982. Podkreślić tu trzeba, że liczba 10.697 „VD” z 1940 r. niewiele odbiega wyznaczonej spisem ludności z 1937 r. Wynosiła ona bowiem prawie 8 tys. Niemców.
Radykalną zmianę oblicza narodowego ziem wcielonych do Rzeszy, głównie jednak Pomorza i Śląska miał przynieść
Urząd Niemieckiej Listy Narodowościowej, który powołany został do życia rozporządzeniem podpisanym przez Himmlera, zastępcę Hitlera – Hessa i Ministra Spraw Wewnętrznych Ficka z dn. 4 marca 1941 r. Weszło ono w życie 7 marca i powoływało instytucję niemieckiej listy narodowościowej na obszarach polskich wcielonych do Rzeszy. Dla tego rozporządzenia Albert Forster wyda dn. 21 maja 1941 r. własne zarządzenie wykonawcze. Zarządzenie z dn. 4 marca 1941 r. dzieliło listę narodowościową na 4 grupy. Zgodnie z paragrafem I tego zarządzenia na liście miała być wpisana cała ludność jednak tylko niemiecka, która przed 26 października miała obywatelstwo polskie, w tym dniu mieszkała na ziemiach włączonych do Rzeszy i byłą bezpaństwowa.
Rozporządzenie to regulowało również problem wpisu na Niemiecką Listę Narodowościową obywateli b. wolnego miasta Gdańska. Tajne zarządzenie wykonawcze MSW z 13 marca 1941 r., powoływało odpowiednie urzędy niemieckiej listy narodowościowej: centralny, okręgowy, przy prezesach rejencji oraz ekspozytury względnie oddziały w miastach stanowiących powiaty oraz przy landraturach. Ekspozytury zajmowały się bezpośrednio realizacją niemieckiej polityki narodowościowej, prowadząc akcje wpisywania mieszkańców tzw. ziem wcielonych na niemiecką listę narodowościową. W interesującej nas sprawie, w skład ekspozytury powiatowej wchodził: landrat, przywódca partyjny w powiecie i osoby przez niego wyznaczone, wyższy urzędnik instancji nadrzędnej oddelegowany do dyspozycji landrata, przedstawiciel szefa policji i służby bezpieczeństwa oraz kilku miejscowych Volksdeutschów. Do pomocy ekspozyturom stał liczny aktyw partii hitlerowskiej, który składał się z sołtysów, blokowych, majstrów, kierowników różnych zakładów itp., którego zadaniem było prowadzenie akcji uświadamiającej wśród ludności polskiej o celowości wpisu na niemiecką listę narodowościową.
celowości wpisu na niemiecką listę narodowościową.
Każdemu wedle zasług
Jak już wspomniano lista została podzielona na 4 grupy:
I grupa obejmowała wszystkich Niemców, którzy w okresie międzywojennym na obszarach polskich otwarcie przyznawali się do niemieckości.
II grupa obejmowała z kolei tych Niemców, którzy mniej aktywnie deklarowali swoją niemieckość, jednak w rodzinie kultywowali tradycje niemieckie.
III grupa – i to zagadnienie nas najbardziej interesuje, obejmowała te osoby, które dążyć miały do niemieckości.
IV grupa to osoby niemieckiego pochodzenia, które w okresie polskim uległy jej wpływom.
