Układ Monachijski podpisany 29 września 1938 roku, który pozwolił III Rzeszy oraz jej naczelnemu dowódcy fuhrerowi Adolfowi Hitlerowi na rozbiór Czechosłowacji oraz aneksji jej części. Był pretekstem do największego w tych czasach konfliktu światowego - do drugiej wojny światowej.
Krótkotrwała stabilizacja
Ustalenia zawartego po I wojnie światowej traktatu wersalskiego z 1919 roku miały dać Europie gwarancję pokoju. Powstały nowe państwa, wyznaczono nowe granice Węgier, Rumunii, Austrii, Czechosłowacji, Niemiec, II RP i ZSRS. Nadzieje na stabilizację w Europie Środkowej okazały się jednak złudne.
Dojście do władzy w Niemczech nacjonalistów oraz objęcie przez Hitlera stanowiska kanclerza w 1933 roku sprawiło, że sytuacja polityczna w Europie zaczęła się komplikować. Jeszcze w tym samym roku Niemcy wystąpiły z Ligi Narodów. Nie spodziewano się jednak, że tak szybko dojdzie do rewizji porządku wersalskiego.
Ekspansja terytorialna III Rzeszy
Pierwszym państwem, które stało się celem ekspansji III Rzeszy była Austria. Anschluss (aneksja) Austrii dokonany na oczach całej Europy 12 marca 1938 przyczynił się do znacznego wzmocnienia potencjału ludzkiego i ekonomicznego III Rzeszy. Niemcy stały się drugim co do wielkości państwem w Europie.
Było to jawnym pogwałceniem postanowień traktatu wersalskiego, który zakazywał połączenia obu państw w obawie przed nadmiernym wzmocnieniem Niemiec.
Kolejną ofiarą stała się Czechosłowacja. Niecały rok po objęciu władzy przez Hitlera, III Rzesza zaczęła naciskać na kraj. Fuhrer rościł terytorialne i polityczne prawa dotyczące niemieckiej mniejszości. Już na wiosnę 1938 roku III Rzesza podnosiła na forum międzynarodowym sprawę rzekomego prześladowania Niemców w Czechosłowacji. Nieoficjalnie zaś Berlin wspierał nacjonalistów w organizowaniu incydentów i ataków na ludność niemiecką w Sudetach.
W wyniku takiej polityki Hitlera rząd w Pradze zgadzał się na kolejne ustępstwa wobec niemieckiej mniejszości. Los Czechosłowacji zależał od stanowczej polityki Zachodu. Jednak Francja i Wielka Brytania, które nie chciały dopuścić do wybuchu nowej wojny, wyraziły swoje stanowisko, wzywając Pragę do odstąpienia terenów zamieszkanych w większości przez Niemców, przy zachowaniu gwarancji dla nowych granic Czechosłowacji.
Nie zadowoliło to jednak kanclerza III Rzeszy. Na kolejnym spotkaniu z premierem Wielkiej Brytanii Nevillem Chamberlainem zażądał wycofania się Czechosłowaków z Sudetów przed 28 września 1938 roku. Ten postulat odrzuciły zarówno gabinet brytyjski, francuski, jak i czechosłowacki. 23 września Czechosłowacja ogłosiła pełną mobilizację, dzień później Francja przystąpiła do częściowej mobilizacji. Wobec groźby wybuchu wojny Chamberlain zaproponował konferencję czterech mocarstw.
29 września 1938 roku do Monachium przyjechali Adolf Hitler, premier Włoch Benito Mussolini, premier Francji Édouard Daladier i Neville Chamberlain, przedstawicieli Czechosłowacji nie zaproszono.
Rozbiór Czechosłowacji
W nocy 29 na 30 września Hitler otrzymał oficjalne przyzwolenie na zajęcie spornego Kraju Sudetów (Sudentenland) oraz przeprowadzenie plebiscytów na czechosłowackich terenach wytypowanych przez III Rzeszę. Oznaczało to legalizację aneksji niezgodnej z zasadą prawa międzynarodowego. Praga, która nie miała żadnego wpływu na monachijskie ustalenia, musiała je przyjąć.
Po podpisaniu uroczystego paktu Hitler powiedział: "Jestem bardzo wdzięczny panu Chamberlain za wszelkie wysiłki. Zapewniam go, że niemiecki naród nie ma innego celu jak tylko pokój. Dalej podkreśliłem i powtarzałem, że rozwiązanie tej sprawy przez Niemcy oznacza, że w Europie nie będzie już terytorialnych problemów".
W tym czasie Polska także złożyła ultimatum, żądając od Czechosłowacji odstąpienia Zaolzia, co spotkało się z akceptacją praskiego rządu. Roszczenia wobec Zaolzia wywołały oskarżenia o to, że Warszawa przyłączyła się do dokonanego przez III Rzeszę bezprawnego rozbioru Czechosłowacji.
Londyn i Paryż uznały układ monachijski za zwycięstwo swej dyplomacji. Groźba wojny wydawała się zażegnana. Tekst postanowień odnośnie do nowego kształtu niemiecko-czechosłowackiej granicy przedstawiono stronie czechosłowackiej do podpisania, nie dopuszczając nawet do zajęcia stanowiska.
- Rząd czechosłowacki wobec całkowitej obojętności, a nawet faktycznej zgody zachodnich mocarstw na dyktat Hitlera nic nie mógł zrobić, wycofał się z Sudetów bez żadnych potyczek ani walk
Zajęcie Sudetów tylko zachęciło Hitlera do dalszych kroków. Właściwie od tego momentu zaczął planować całkowite zniszczenie Czechosłowacji.
Wykorzystując bierność Zachodu i Ligi Narodów wojska Wermachtu zajęły terytorium Czechosłowacji, co zmusiło do emigracji wielu Żydów i przeciwników Hitlera. Od 6 października Czechosłowacja, coraz bardziej uzależniona od Niemiec, również pod względem gospodarczym, przyjęła nazwę Republiki Czecho-Słowackiej. Gwarancje udzielone przez cztery mocarstwa okazały się puste.
- W wypowiedziach Hitlera coraz częściej pojawiały się aluzje, że Monachium było ostatnim kompromisem jaki zawarł z mocarstwami zachodnimi – wspominał prof. prof. Janusz Stefanowicz. – Wódz III Rzeszy mówił "teraz niech oni się zajmują swoimi sprawami, a ja swoimi na Wschodzie”. Nawet na to nie było żadnej reakcji Zachodu.
